Stel dat we allemaal steeds over voldoende zelfvertrouwen zouden beschikken. Hoe zou de wereld er dan uitzien? Zouden mensen gelukkiger zijn en betere keuzes maken?
Self-esteem movement
In Amerika hebben ze een poging gedaan. Eind jaren ’80 was er in Californië een heuse taskforce die zelfvertrouwen moest onderzoeken, promoten en persoonlijke en sociale verantwoordelijkheid moest stimuleren. De psychologen Nathaniel Branden en Jack Canfield zaten destijds in die taskforce en zijn later bekend geworden door hun boeken over zelfvertrouwen. Zij definiëren zelfvertrouwen zo:
Vertrouwen in ons denkvermogen en vertrouwen het leven aan te kunnen en vertrouwen dat we succesvol en gelukkig mogen zijn; het gevoel van waarde te zijn, op te komen voor onze behoeften en wensen, onze eigen normen en waarden te volgen en te genieten van het resultaat van onze inspanningen.
– Nathaniel Branden
Zelfvertrouwen is het gevoel dat je je geliefd en bekwaam voelt. Het betekent mogelijkheden zien in plaats van onmogelijkheden; problemen aanpakken en oplossen in plaats van de schuldige aan te wijzen. Het betekent leren door fouten te mogen maken en doorgaan in plaats van te stoppen – of erger: het geeneens proberen.
– Jack Canfield
De gedachte was dat te weinig zelfvertrouwen de oorzaak was van allerlei maatschappelijke en sociale problemen. De taskforce zou een soort sociaal vaccin ontwikkelen en verwacht werd dat er in de toekomst minder tienermoeders, alcohol- en drugsverslaafden en voortijdige schoolverlaters zouden zijn. En minder geweldsdelicten en minder kindermishandeling.
Politici en beleidsmakers stonden achter deze taskforce. Het idee sloeg ook aan bij ouders en onderwijzers. In plaats van onderzoek af te wachten, begonnen leerkrachten en ouders, liefdevol en met de beste intenties, alvast met complimenten. Ieder kind in de klas hoorde: ‘you’re so special’.
Averechts effect
Het idee waaide over naar Nederland. Kinderen die lagere cijfers haalden, werden ontzien. Scholen schaften cijfers af of gingen minder streng nakijken. Bij wedstrijden kreeg voortaan iedereen een medaille: voor het meedoen en de inzet. Het broertje of zusje van de jarige kreeg ook een cadeautje want anders was het zielig. Kortom: kinderen kregen minder uitdaging en tegenslag. In plaats daarvan kwam extra bescherming tegen teleurstellingen. Dat is nou juist niet goed voor het ontwikkelen van zelfvertrouwen. Dat bouwt zich op door uitdagingen aan te gaan en de comfortzone stap voor stap op te rekken. Dus door te oefenen, fouten te maken en daar weer van te leren.
Hoogleraar klinische psychologie Jan Derksen was kritisch op die beweging uit de VS. Het heeft ons zelfbewuster en narcistischer gemaakt schrijft hij in het boek ‘Het narcistisch ideaal’. Wel bestaat er volgens hem zoiets als ‘gezond narcisme’: mensen met een gezonde dosis narcisme lopen weinig kans om minderwaardigheidsgevoelens en somberheid mee te maken. Je kunt je ook afvragen of gezond narcisme dan niet gewoon hetzelfde is als zelfvertrouwen.
Nieuwe inzichten
Gelukkig worden er in het onderwijs alweer nieuwe inzichten toegepast. Leerkrachten weten nu wat de ‘groeimindset’ is (lees eventueel dit blog daarover) en wat het begrip grit inhoudt: passie en volharding. Niet iedereen weet dat tegenslag, falen en ergens veel moeite voor moeten doen, goed is voor het ontwikkelen van zelfvertrouwen. Ik moet denken aan een vader die opzettelijk een school binnenreed omdat hij boos was omdat zijn zoontje niet langer naast een vriendje mocht zitten in de klas. Te veel bescherming zorgt ervoor dat kinderen minder ervaringen hebben, ervaringen waar ze van leren en veerkracht mee opbouwen. En indirect krijgen ze de boodschap mee dat ze die hulp nodig hebben omdat ze het zelf niet aankunnen.
Zelfvertrouwen is geen quick fix
Het voordeel van die taskforce uit Californië is dat er veel wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar zelfvertrouwen, zelfrespect, zelfbeeld en zelfwaardering. Zelfvertrouwen is geen quick fix of cadeau van moeder natuur. We krijgen het door uitdagingen aan te gaan, kleine stapjes te zetten, te blijven oefenen en door te zetten. En natuurlijk helpt het als we aangemoedigd, gesteund worden door de mensen om ons heen. Dus wie weet, misschien komt er ooit nog eens een periode dat we allemaal voldoende zelfvertrouwen hebben. Een mooie gedachte.
When life gives you lemons / Photo by Francesco Cantinelli on Unsplash