Soms worden we enorm verrast door mensen die zeer getalenteerd zijn en daar aarzelend of niet vooruit durven komen. Of heel lang wachten met hun debuut. Een sprekend voorbeeld is Susan Boyle die in 2009 meedeed aan Britain’s Got Talent. Ze was toen 47 jaar maar zag er veel ouder uit door haar ouderwetse kapsel, borstelige wenkbrauwen en fletse jurk.

Een droom die uitkomt

Susan vertelde eerlijk aan de juryleden dat het haar droom was om een professionele zangcarrière na te streven. Na dit antwoord ging gejoel op vanuit het publiek en hoongelach. Ook de jury moest moeite doen om niet in lachen uit te barsten. Maar op het moment dat de muziek startte en Susan de eerste woorden zong van het nummer I dreamed a dream, sloeg de stemming om. Susan Boyle bleek een prachtige stem te hebben. Het publiek ging uit zijn dak en Susan kreeg een staande ovatie. Nog geen twee weken na haar optreden was Susan Boyle een wereldster, met platencontract én een eigen stylist.

Te bescheiden

Susan koos ervoor om haar talent letterlijk en figuurlijk voor het voetlicht te brengen. Dit in tegenstelling tot de Amerikaanse Vivian Maier. Vivian Maier (1926-2009) was een excentrieke gouvernante uit Chicago die, zonder dat iemand het wist, een fenomenaal fotografisch oeuvre opbouwde en postuum uitgroeide tot een van de grootste fotografen van de twintigste eeuw. Ze durfde haar werk aan niemand te laten zien en stopte alle foto’s, negatieven en films in verhuisdozen en bewaarde ze bij een lokaal opslaghuis. Toen ze als 81-jarige de huur ervan niet meer kon opbrengen, werden de dozen met duizenden bij een veilinghuis aangeboden. Zo werd haar werk, pas na haar dood, ontdekt. Vandaag de dag worden haar foto’s voor 8.000 dollar per stuk aangeboden.

Een ander voorbeeld ter illustratie is operazanger Paul Potts. Net als Susan Boyle verbaasde hij het publiek met zijn zangtalent en won hij in 2007 de finale van Britain’s Got Talent. Hij was toen 37. In een interview vertelde hij eerlijk dat hij weinig zelfvertrouwen had.

Zelfeffectiviteit

Volgens Albert Bandura, psycholoog en voormalig professor aan Stanford, is er naast zelfvertrouwen nog een ander belangrijk element nodig als je jezelf wilt ontwikkelen: self-efficacy. In het Nederlands vertaald als zelf-effectiviteit of persoonlijke effectiviteit. Zelf-effectiviteit gaat over het geloof dat je in jezelf hebt om doeltreffend te kunnen handelen. Acht je jezelf in staat om een bepaalde taak met succes te volbrengen? Zie je jezelf inderdaad een plan ten uitvoer brengen en werkelijkheid te laten worden? Het verschil tussen zelfvertrouwen en zelfeffectiviteit zit in het handelen in plaats van het voelen. Volgens Bandura is zelfeffectiviteit een oordeel over je persoonlijke capaciteiten (vaardigheid), en zelfvertrouwen is een oordeel over je gevoel van eigenwaarde (waardigheid).

Verder zegt Bandura daarover: ‘Het feit dat ik helemaal niet goed (effectief) ben in ballroomdansen, zorgt er niet voor dat ik van slag raak en aan mezelf ga twijfelen.’ Een mindere of slechte prestatie heeft dan weinig effect op je gevoel van eigenwaarde. Er staat weinig op het spel. Het wordt anders als een bepaalde vaardigheid heel belangrijk voor je is. Zoals zingen bijvoorbeeld voor Paul Potts en Susan Boyle. En zoals fotograferen heel belangrijk was voor Vivian Maier. Als het om een vaardigheid gaat die je veel plezier en een goed, wezenlijk gevoel geeft. Je persoonlijk geluk staat op het spel als een ander het negatief beoordeelt en niet waardevol vindt.

Hairy Angel

Met minder zelfvertrouwen komen fouten die we maken harder aan. We raken uit balans en onze motivatie en doorzettingsvermogen nemen af. Het voedt zelftwijfel. Dat gebeurde bij Susan Boyle. Er was ineens zoveel media-aandacht, positief maar ook negatief. Columnisten die twijfelde aan haar oprechtheid, al het commentaar over haar ouderwetse kapsel, haar borstelige wenkbrauwen en de spontane bijnamen die ze kreeg, zoals Hairy Angel. Het bracht haar aan het wankelen, en even overwoog ze om te stoppen. Haar koffer was al ingepakt. Gelukkig kreeg ze steun en kon ze zich daarna herpakken.

Vicieuze cirkel van zelftwijfel

Bandura schrijft daarover in zijn boek Self-Efficacy, The Exercise of Control: ‘Competenties kunnen gemakkelijk overtroefd worden door zelftwijfel, zodat zelfs uitzonderlijke talenten slecht gebruik zullen maken van hun vaardigheid als omstandigheden ervoor zorgen dat ze minder in zichzelf geloven. Als we niet in onszelf geloven, hebben we minder de neiging om in actie te komen. Het maakt ons niet alleen passief, maar ook zorgt het ervoor dat we in onze comfortzone blijven hangen. Onze ontwikkeling en groei stagneren. Dit maakt dat we ons minder competent voelen en we zien dat als een bevestiging van onze onkunde en zelftwijfel. We zitten in een vicieuze cirkel. Als we ons te veel richten op onze tekortkomingen en wat er allemaal mis zou kunnen gaan, dan ondermijnt dat de motivatie en prestatie. Het is moeilijk iets te bereiken als je last hebt van zelftwijfel.’

‘Mensen denken vaak’, aldus Bandura, ‘dat je over buitengewone eigenschappen moet beschikken om een bijzondere prestatie te leveren. Dat komt omdat we alleen de prestatie zelf zien. Alle uren van hard werken en volharding zien we niet als we genieten van een optreden, een kunstwerk of een spannende wedstrijd. Als we wel in onszelf geloven, stimuleert dat om hard te werken en kunnen we beter met tegenslag en stress omgaan.’

‘En als je in jezelf gelooft, zie je een uitdaging gewoon als een uitdaging in plaats van een bedreiging die je liever uit de weg gaat. Daarnaast durf je de lat hoger te leggen en kun je jezelf ertoe zetten om je doelen te behalen. Bij tegenslag of een misser, doe je er nog een schepje bovenop. Je blijft doelgericht en denkt in mogelijkheden als er moeilijkheden zijn. Fouten hebben te maken met te weinig inzet, ervaring of kennis. Deze houding zorgt ervoor dat je minder stress ervaart en houd je ver weg van een depressie.’

Het geloof in jezelf versterken: vier manieren

Als we een uitdaging aangaan en niet helemaal zeker zijn, kunnen we de theorie van Bandura toepassen. Een uitdaging geeft jezelf de gelegenheid om uit te vinden waartoe je in staat bent. Bandura heeft daartoe vier manieren beschreven om het geloof in onszelf te versterken:

 

• Verbale overreding. Bijvoorbeeld door affirmaties en positieve aanmoediging.

 

• Fysieke en mentale conditie. In staat zijn om nervositeit onder controle te houden of te verminderen. Bijvoorbeeld door te reflecteren op gevoelens van angst maar ook door emoties te voelen en ze te accepteren. Als je open staat om ook nare gevoelens te ervaren, hoef je geen energie te steken in het wegdrukken of controleren ervan. Dit vermindert stress en spanning. Stel je zelf de vraag: wat is het ergste dat me kan overkomen? En daarna: wat is het beste dat er kan gebeuren? Door een nieuwsgierige en accepterende houding ten opzichte van je gevoelens aan te nemen, help je jezelf om de aandacht in het hier en nu te houden. Meditatie evenals mindfulness helpen hierbij.

 

• Door iemand te observeren met meer ervaring of zelfs een expert, leer je door de beelden die je ziet. Je leert van het kijken naar anderen door je te concentreren en zonder na te denken gewoon de beelden in je op te nemen. Alleen al door te kijken, kunnen belangrijke dingen als timing, anticipatie en zelfvertrouwen enorm verbeteren zonder dat je er bewuste moeite voor gedaan hebt of controle hebt uitgeoefend. Leerkrachten en trainers, maar ook coassistenten leren ook vooral door de handelingen van een ervaren collega te observeren en na te doen. Het imiteren van een ervaren iemand, helpt je om zelf een goede prestatie neer te zetten. Dat geldt niet alleen voor wat goed gaat, maar je leert ook van de fouten die je iemand met meer ervaring ziet maken. En hoe hij/zij deze herstelt of bijstelt. Zo word je je bewust dat een rolmodel ook niet alles perfect hoeft te doen om een bepaalde taak of vaardigheid tot een goed einde te brengen.

 

• Bereikte prestaties. Door de vorige drie stappen, ben je nu beter uitgerust om de uitdaging werkelijk aan te gaan. De ervaring die je nu opdoet, geeft voldoening en versterkt het geloof in jezelf. Het zorgt er ook voor dat je motivatie en betrokkenheid toenemen. Hierdoor vergroot je de kans dat je de volgende keer opnieuw goed presteert. Het wordt lastiger als je een negatieve ervaring opdoet of daar in het verleden last van hebt gehad. Falen kan het geloof in jezelf verzwakken. Constructieve feedback vragen zorgt ervoor dat je concrete verbeterpunten krijgt. Dit helpt je om jezelf voor te bereiden op een volgende keer in plaats van er helemaal af te zien.

Gelukkig zijn

Wat als Susan Boyle en Paul Potts niet hadden meegedaan aan Britain’s Got Talent? Wat als ze niet hadden gedurfd? Hun besluit om het nog één keer te proberen, bracht beiden veel succes en zorgden voor een explosie van aandacht. Op dit succes, de bereikte prestatie, konden ze gaan voortbouwen. Het was met recht een doorbraak. Paul Potts gaf zich, ten einde raad, op voor de talentenshow omdat hij wist dat zingen hem het gelukkigst maakt. Hij zag het als zijn laatste kans om zijn leven een andere, positievere, kant op te sturen.

 

Bron: Albert Bandura, Self-Efficacy: The Exercise of Control, Worth Publishers (1997)

De foto is een zelfportret van Vivian Maier.